یکـی از عبـاداتی کـه همـواره اسـلام بـرآن تاکید دارد فریضه ی روزه است. روزه یکی از واجبـات شـرعی اسلام است که در ادیان دیگر نیز به اشکال مختلف مورد توجه قرار گرفته است. از دیدگاه اسلام، روزه باعث ارتقای سـلامت جســمی و روانــی فــرد مــیگـردد و خداونــد در قــرآن کــریم میفرماید:"و ان تصوموا خیرلکم ان کنـتم تعلمـون" اگـر علـم داشتید میدانستید که روزه گرفتن برای شما خیر است. در زمینه ی تاثیرات روزه بر سلامت جسمی تحقیقات زیـادی ماننــد اثــرات آن برکنتــرل وزن، ســوختن چربــیهــا، کــاهش فشارخون و کاهش بـروز بیمـاریهـای قلبـی عروقـی صـورت گرفته است پژوهشهای دیگر انجام شده در زمینه ی مسایل و مشکلات روانـی بیانگر تـاثیر روزه داری بـر سـلامت روان اسـت. کـاهش میـزان اضطراب و افسردگی در پایان ماه رمضان نشان داده شده است و در تحقیق دیگر تمام خرده مقیاسهای GHQ در بررسی خرده مقیـاسهـای افسـردگی، اضـطراب و افت عملکرد اجتماعی پـس از روزه داری کـاهش یافتـه بودنـد که نشانگر تاثیر روزه داری بـر ایـن مقیـاسهـا بوده اسـت . میزان اقدام به خودکشـی نیـز در بررسـی دیگری نیز پس از ماه رمضان کاهش یافته بود روزه داری در مــاه رمضــان در پژوهش دیگر بـر روی روشهـای مقابلـه بـا اسـترس در دانشـجویان پزشکی تاثیر داشته و روشهای ناکارآمـد را بـه طـور مشخصـی در آنـان کـاهش داده بـود .تحقیق دیگر نشان داد روزه داری باعث ارتقای عزت نفس دانشجویان میشـود
در مطالعـه صورت گرفته با عنوان بررسـی تـاثیر روزه داری بـر وضـعیت سـلامت روانـی و عـزت نفـس دانشـجویان پزشـکی به همین منظور آنان را قبل و بعد از مـاه مبـارک رمضـان بـا دو پرسـشنامـه R-90-SCL و مقیـاس عزت نفس کوپراسمیت بررسی کرده و نتایج را بـا هـم مقایسـه نمودند. چنـانکـه در نتـایج مشـاهده شـد روزه داری تـاثیری مثبت در ارتقای میـزان عـزت نفـس دانشـجویان داشـت . علت افزایش اعتماد به نفس را میتوان به خاطر وجوه مختلف روزه داری دانست. روزه به معنـای پرهیـز از خـوردن، آشـامیدن و هـمچنـین تمـام محرماتی است که باعث ابطال روزه میشود لـذا فـرد در ایــن مــاه تشــویق مــیشــود کــه از لحــاظ جســمی و روانــی موقعیتهای سختی مانند تشنگی و گرسنگی را تجربه کند کـه سبب افـزایش احسـاس تسـلط فـرد بـر خـود شـده و در نتیجـه او را افزایش میدهـد. از طـرف دیگـر رعایـت خویشتنداری آموزه های مذهبی در زمینه ی ارتباطات بین فـردی و بخشـش شـود.
اطعام نیازمندان نیز ممکن است باعث افزایش کـارایی فـرد که به طور مستقیم با بهبود عزت نفس رابطه دارد. چنانکه در نتایج مشـخص شـد، روزه باعـث بهبـود در تمـام مقیــاسهــای افســردگی، روانپریشــی، اضــطراب، وســواس، حساسیت بین فردی، فوبیا، خصومت و افکار پارانوئیـدی شـده بـود . علت بهبود اختلالات روانی را میتوان از یک سـو بـه خـاطر تاثیر روزه در ارتقای عزت نفس دانشجویان و از طـرف دیگـر به خاطرپر رنگتر شدن عبـادات در ایـن مـاه مبـارک دانسـت زیرا یاد خـدا آرام بخـش دلهـا اسـت. کسـی کـه اعتقـاد دارد همواره خدا با اوست و به او کمک میکند، احسـاس امنیـت و آرامش داشته و ایـن خـود باعـث بهبـود بسـیاری از اخـتلالات روانی میگردد.
در مطالعات دیگر
گزارش کردند که روزه داری کوتاه مدت می تواند احساسات منفی (افسردگی، اضطراب، عصبانیت، تحریک پذیری، خستگی و تنش) را افزایش دهد و احساسات مثبت و سرزندگی را کاهش دهد . در یک مطالعه دو روزه متوالی روزه داری، خلق مثبت کمتر، خلق منفی بالاتر و عملکرد کاری کمتر مشاهده شد، اما اثرات روزه بر خلق مثبت و عملکرد کاری درک شده ناشی از حواس پرتی متعاقب آن بود، نه عمل روزه داری یا نتیجه گرسنگی این حواس پرتی ممکن است نتیجه توجه مورد نیاز برای روزه گرفتن باشد
در مقابل، برخی از مطالعات نشان دادند که روزه‌داری کوتاه‌مدت میتواند باعث بهبود خلق و خو شود، که با افزایش خلق و خوی مثبت و سرزندگی و کاهش خلق و خوی منفی منعکس میشود. در یک روزه داری 18 ساعته در میان زنان سالم، آنها دریافتند که روزه گرفتن می تواند منجر به افزایش تحریک پذیری و افزایش تجربیات عاطفی مثبت مانند احساس موفقیت، پاداش، غرور و کنترل شود یک مطالعه روزه 16 ساعته نشان داد که روزه گرفتن ممکن است حفظ ترس را افزایش دهد و از بازگشت ترس جلوگیری کند و این اثر ممکن است حداقل تا 6 ماه باقی بماند.
با این حال، برخی از مطالعات نشان داده‌اند که بین روزهای روزه‌دار و غیر روزه‌دار یا بین روزه‌داران و افراد غیرروزه‌دار از نظر احساسات مثبت یا منفی تفاوت معناداری وجود ندارد.
دلایل احتمالی برای نتایج متفاوت در میان مطالعات فوق وجود دارد. اولاً، باورهای مذهبی قوی می تواند تأثیرات مثبتی بر سلامت جسمی و روانی انسان داشته باشد. برای کسانی که برای اعتقادات مذهبی خود ارزش قائل هستند، روزه می تواند تجربه ای خوشایند و قابل تحمل باشد . در مقابل، روزه گرفتن ممکن است برای کسانی که اعتقادات مذهبی ندارند، احساسات منفی به همراه داشته باشد. دوم، روزه گرفتن ارتباط تنگاتنگی با کنترل خود عاطفی دارد. از یک سو، روزه‌داری فرآیندی است که نیازمند تلاش‌های شناختی قابل‌توجهی است، از جمله کنترل خود عاطفی، مانند کنترل میل به غذا خوردن و روزه گرفتن برای چند روز. از سوی دیگر، تکمیل موفقیت آمیز دوره روزه داری ممکن است احساس خودکنترلی را افزایش دهد. سوم، ابزارهای مختلف ارزیابی برای اهداف روانی ممکن است به نتایج متفاوتی منجر شود. به عنوان مثال، در مطالعه روزه داری ماه رمضان در آلمان، آنها از مقیاس آنالوگ بصری (VAS) و مقیاس شدت خستگی (FSS) برای اندازه گیری خستگی استفاده کردند. نتایج VAS نشان داد که خستگی ابتدا افزایش و سپس کاهش می‌یابد، اما نتایج FSS نشان می‌دهد که خستگی در طول روزه‌داری رمضان همچنان کاهش می‌یابد. چهارم، تجربه قبلی روزه داری ممکن است نتایج متفاوتی ایجاد کند. یک مطالعه نشان داد که در مقایسه با گروهی که تجربه روزه داری قبلی داشتند، گروهی که تجربه روزه داری قبلی نداشتند، حالات خلقی منفی، استرس بیشتر و شادابی کمتری داشتند در نهایت، خط پایه اولیه حالت روانی بسیار مهم است، و خطوط پایه اولیه مختلف وضعیت روانی ممکن است نتایج متفاوتی ایجاد کند. در یک مطالعه روزه داری ماه مبارک رمضان، گروهی که در شروع اولیه حالت خلقی طبیعی داشتند، تفاوت معنی داری بین قبل و بعد از ماه رمضان در افسردگی، اضطراب و استرس نداشتند. با این حال، گروهی که اثرات افسردگی، اضطراب و استرس را در اندازه‌گیری اولیه نشان دادند، در پایان روزه‌داری ماه مبارک رمضان از افسردگی، اضطراب و استرس کمتری برخوردار بودند.
بنابراین با توجه به نتایج فوق به نظر میرسد ماه رمضان و روزه داری در کنار فواید سلامتی خود برای تمام افراد به ویژه ورزشکاران میتواند در کنار بهبود سلامت معنوی که یکی از ابعاد سلامت میباشد گامی در جهت افزایش مهارت های خودکنترلی، صبر، افزایش عزت نفس و مدیریت رفتارهای استرسی و بی قراری باشد.
لازم به ذکر است ورزشکاران میتوانند درکنار مشاوره تغذیه و حرفه ای با مربیان خود با برنامه ریزی مشخص بتوانند با عنایت به شرایط روزه داری بهترین زمان برای تمرینات را مشخص کنند با این شرایط فرد میتواند بدون نگرانی هم به تمرینات ورزشی خود بپردازد و هم از تاثیرات مثبت روانی ماه رمضان در افزایش عملکرد خود بهره مند شود.
منابع:
مریم جوانبخت(1388). بررسی تاثیر روزه داری در ماه رمضان بر عزت نفس و سلامت روانی دانشجویان، مجله ی اصول بهداشت روانی سال 11 زمستان 1388 ،صفحه 73-266.
Yiren Wang and Ruilin Wu(2022).The Effect of Fasting on Human Metabolism and Psychological Health Published online 2022 Jan 5. doi: 10.1155/2022/5653739.
پریسا آسمند مسئول کمیته روانشناسی هیات پزشکی ورزشی استان چهارمحال و بختیاری
.
ارسال نظر